در سال‌های گذشته، پیشرفت‌های بسیاری در حوزه دیجیتال صورت گرفته که زندگی روزمره مردم را در تمامی جنبه‌ها تحت تاثیر قرار داده است؛ از مشاغل دولتی گرفته تا مراکز علمی و دانشگاهی که همه به سرعت به سمت دنیای دیجیتال پیش می‌روند و کم کم روش‌های سنتی را کنار می‌گذراند. با این حال، سیستم‌های مدیریتی که این سازمان‌ها و مشاغل را مدیریت می‌کنند به همان اندازه پیشرفت چندانی نداشته‌اند و اغلب به همان شیوه سنتی و متمرکز گذشته کنترل می‌شوند.
اینجا است که فناوری بلاک‌چین وارد عمل می‌شود. به لطف این فناوری، شبکه‌های بلاک‌چینی غیرمتمرکز به وجود آمده‌اند که در این مقاله می‌خواهیم به آن‌ها بپردازیم و بگوییم که چرا در مقایسه با شبکه‌ها و پلتفرم‌های مدیریتی متمرکز بسیار بهتر، ایمن‌تر و پرسرعت‌تر هستند.
غیرمتمرکز بودن یک شبکه به چه معنا است؟
افراد ممکن است تعبیرهای متفاوتی از معنی کلمه غیرمتمرکز داشته باشند و به همین دلیل است که ابتدا باید به معنی این کلمه در ساختار یک شبکه بلاک‌چینی یا پلتفرم نگاهی داشته باشیم. بله درست حدس زدید، کلمه غیرمتمرکز فقط به شبکه‌های بلاک‌چینی گفته نمی‌شود و این کلمه در خارج از حوزه بلاک‌چین نیز کاربرد دارد. پلتفرم‌های سنتی که ما در دنیای فیزیکی می‌بینم نیز می‌توانند غیرمتمرکز باشند و این کلمه لزوما در بلاک‌چین معنا ندارد.
غیرمتمرکز بودن در بازار ارزهای دیجیتال اغلب معنی متفاوتی دارد و بیشتر به شبکه‌هایی گفته می‌شود که توسط یک گروه یا شرکت متمرکز مدیریت نمی‌شوند، یا به گونه‌ای است که هویت دیجیتالی افراد مخفی باقی می‌ماند و کاربران تنها کسانی هستند که به داده‌های شخصی خود دسترسی دارند. همان‌طور که گفته شد، غیرمتمرکز بودن معانی گوناگونی دارد و به این وابسته است که در کجا و برای چه کاری استفاده می‌شود.
شبکه غیرمتمرکز با متمرکز چه تفاوتی دارد؟
تصور کنید که یک شرکت فروش پوشاک می‌خواهد در کشور شروع به فعالیت کند. مدیران آن شرکت در یکی از شهرهای کشور مکان مرکزی خود را احداث و از آنجا شروع به توزیع پوشاک می‌کنند. مدل توزیع این شرکت از نوع متمرکز است چرا که محصولات از مکان مرکزی ارسال می‌شوند و مدیران آن مکان مرکزی بر روند نظارت دارند. در مدل متمرکز به دلیل اینکه محصولات از مکان مرکزی توزیع می‌شوند، هماهنگی توزیع راحت‌تر است، اما ممکن است زمان انتظار مشتری طولانی‌تر و هزینه حمل‌و‌نقل بیشتر شود. همچنین اگر مکان مرکزی مشکلی برایش پیش بیاید، روند توزیع به مشکل برمی‌خورد.
شرکت پوشاک ما ممکن است برای حل مشکلات زمان حمل و نقل و کمتر کردن هزینه‌های ارسال، چند انبار در استان‌های کشور بزند. در این روش، مدل توزیع متمرکز ما به یک شبکه توزیع شده (distributed network) تبدیل شده و با وجود اینکه مشکلات حمل و نقل را برطرف کرده است، اما شرکت ما همچنان متمرکز به حساب می‌آید چرا که همچنان همه چیز زیرنظر واحد مرکزی انجام می‌گیرد. به طور خلاصه، مهم نیست که این شرکت چقدر انبار در استان‌های کشور یا حتی در دنیا بزند، این شبکه‌ای که از انبارها به وجود آمده است هرگز غیرمتمرکز در نظر گرفته نمی‌شوند چرا که همه چیز تحت کنترل یک واحد مرکزی انجام می‌شود.
در یک شبکه غیرمتمرکز واقعی، هیچ شرکت مرکزی یا کنترل‌کننده‌ای وجود ندارد و در این مثال، اگر به جای انبار در هر استان یک واحد مرکزی جدید زده شود، آن موقع می‌توانیم بگوییم که توزیع پوشاک غیرمتمرکز انجام می‌شود. در این حالت، واحد مرکزی در هر استان به خودی خود پوشاک را توزیع می‌کند و می‌تواند محصولات را آن‌طور که می‌خواهد و با توجه به نیازهای مشتریانش تغییر دهد. در این مدل، دیگر یک واحد مرکزی و چند انبار نداریم، بلکه چند واحد مرکزی داریم که هر کدام مستقل از یکدیگر کار می‌کنند و یک واحد مرکزی بر کار چند مرکز نظارت ندارد.
این دو مدل در بازار ارزهای دیجیتال دقیقا به همین شکل عمل می‌کنند. برای مثال ما در بازار هم صرافی‌های متمرکز داریم و هم صرافی‌های غیرمتمرکز که اکنون با توجه به مثالی که در بالا زدیم، باید به خوبی بدانید که این دو مدل از صرافی‌های ارزهای دیجیتال چه تفاوتی با یکدیگر دارند. یک صرافی غیرمتمرکز توسط گروهی از کاربران و یا بر اساس رای‌گیری مدیریت می‌شود، در حالی که یک صرافی متمرکز توسط یک شرکت مرکزی و گروهی خاص از افراد مدیریت می‌شود و کاربران امکان دخالت در روند کار صرافی را ندارند.
شبکه غیرمتمرکز چه مزایا و معایبی دارد؟
یک شبکه غیرمتمرکز علاوه بر اینکه تمام مزایای یک شبکه توزیع شده را دارد، ویژگی‌های دیگری همراه با خود نیز دارد که مهم‌ترین آن انعطاف‌پذیرتر بودن شبکه‌های غیرمتمرکز است. همان‌طور که در مثال بالا به خوبی به آن اشاره شد، شبکه‌های غیرمتمرکز به دلیل اینکه بدون نظارت یک واحد مرکزی فعالیت می‌کنند، دستشان بازتر است و می‌توانند خود را مطابق با نیازهای کاربرانشان جلو ببرند. از طرفی دیگر، یک شبکه غیرمتمرکز تحت تاثیر موفقیت‌ها و شکست‌های یک شرکت مرکزی نیست. برای مثال، در شبکه متمرکز اگر آن شرکت ورشکست شود، همه چیز همراه با آن شرکت فرو می‌ریزد.
همچنین در یک شبکه غیرمتمرکز، اگر 1000 واحد مرکزی مستقل وجود داشته باشد، حتی در صورت ناپدید شدن یکی از آن‌ها روند توزیع و ارائه خدمت به کاربران ادامه پیدا خواهد کرد و خللی در آن ایجاد نخواهد شد. می‌توان اشاره کرد که تاب‌آوری شبکه‌های غیرمتمرکز در برابر مشکلات این‌چنینی یکی از مزایای خوب آن‌ها است. به طور کلی، ایمنی، سرعت بالا، مقیاس‌پذیری خوب و انعطاف‌پذیری عالی از جمله مزایای شبکه‌های غیرمتمرکز است.
با این حال، هر چیز خوبی، معایب خودش را نیز دارد و شبکه‌های غیرمتمرکز از آن مستثنی نیستند. برای مثال، در یک شبکه غیرمتمرکز ممکن است که کاربران نتوانند به یک نظر واحد برای مدیریت شبکه برسند و به طور خلاصه هماهنگی ضعیفی داشته باشند. از طرفی دیگر، با وجود مزایایی که حفظ حریم خصوصی و عدم ذخیره اطلاعات شخصی در بلاک‌چین به همراه دارد، این ویژگی بلاک‌چین مورد استفاده کلاهبرداران نیز قرار گرفته و شناسایی هویت سارقان ارزهای دیجیتال نسبت به بازارهای مالی سنتی دشوار است.
چرا به شبکه‌های غیرمتمرکز در بازار ارزهای دیجیتال نیاز داریم؟
غیرمتمرکز بودن یک شبکه در بازار ارزهای دیجیتال همان مزایایی را دارد که در پلتفرم‌های آنلاین گوناگون می‌توانیم بینیم. برای مثال سیستم‌های پرداخت دیجیتال را تصور کنید، این سیستم پرداخت بر خلاف کارت‌های اعتباری که زیرنظر نهادهای دولتی قرار دارند و اغلب دچار قطعی می‌شوند، از چنین مشکلاتی رنج نمی‌برند و در برابر هرگونه سانسور مقاوم‌اند. در سیستم‌های پرداخت موجود در بازار ارزهای دیجیتال، هیچ‌کس نمی‌تواند برای تراکنش‌های شما سقفی تعیین کند و محدودیتی بگذارد. شما می‌توانید آزادانه هر تراکنشی را با هر مقداری که می‌خواهید انجام دهید.
غیرمتمرکز بودن بخشی از ماهیت شبکه‌های بلاک‌چینی بازار ارزهای دیجیتال است و بیت‌کوین (BTC) به عنوان اولین شبکه موفق غیرمتمرکز، این موضوع را تصدیق می‌کند چرا که اغلب شبکه‌های بلاک‌چینی که پس از بیت‌کوین آمدند همگی مشابه شبکه آن بودند. شبکه بیت‌کوین به طور توزیع شده و غیرمتمرکز عمل می‌کند و توسط شبکه‌ای از گره‌ها (node) اداره می‌شود. حتی اگر تمامی این گره‌ها به یک‌باره غیرفعال شوند، شبکه بیت‌کوین به کار خود درست به همان شیوه‌ای که طراحی شده است، ادامه می‌دهد.
از طرفی دیگر، شبکه غیرمتمرکز بیت‌کوین مفهوم پرداخت بدون نیاز به اعتماد (trustless payment) را معرفی کرد، نوعی روش پرداخت دیجیتال که هیچ نهاد مرکزی بر تراکنش شما نظارت ندارد و امنیت اطلاعات شما و داده‌ای که تراکنش می‌کنید محفوظ است. محاسبات ابری غیرمتمرکز، برنامه‌های مختلف وب 3.0 و امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) همه از دیگر خدماتی است که به لطف شبکه‌های غیرمتمرکز در بازار ارزهای دیجیتال به وجود آمده‌اند، اما فراموش نکنید که در بازار ارزهای دیجیتال نیز شبکه‌های وجود دارند که در نگاه اول غیرمتمرکز به نظر می‌رسند، اما این‌گونه نیستند.
آیا شبکه‌های غیرمتمرکز برای سرمایه‌گذاری بهتر‌ند؟
شبکه‌های غیرمتمرکز در بازار ارزهای دیجیتال به دلیل اینکه شفافیت مالی بسیار خوبی دارند، اغلب توسط سرمایه‌گذاران به عنوان گزینه مناسب جهت سرمایه‌گذاری انتخاب می‌شوند. مسلما افراد علاقه دارند که بدانند وضعیت شبکه‌ای که در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند چگونه است و ترجیح می‌دهند که شفافیتی مالی و اطلاعاتی وجود داشته باشد. چنین شفافیتی در شبکه‌های متمرکز وجود ندارد چرا که اغلب شرکت‌ها یا داده‌های خود را ارائه نمی‌دهند، یا اگر هم ارائه بدهند احتمال اینکه چندان درست نباشند، بالا است.
به همین دلیل، می‌توان گفت که شبکه‌هایی مانند بیت‌کوین و اتریوم (ETH) برای سرمایه‌گذاری مناسب‌ترند چرا که غیرمتمرکز هستند و سرمایه‌گذاران نسبت به وضعیت شبکه، داده‌های مهم آن، تراکنش‌های انجام شده و دیگر موارد مهم دسترسی دارند و می‌دانند که این اطلاعات دست نخورده‌اند و قابلیت تغییر به صورت دستی را هم ندارند.
سخن پایانی
اکنون باید به درک درستی از اینکه یک شبکه غیرمتمرکز چیست و شامل چه مزایایی می‌شود، رسیده باشید. یک پلتفرم یا شبکه غیرمتمرکز می‌تواند در هر بخشی که مورد استفاده قرار بگیرد، کاربرد خودش را داشته باشد، اما یکسری از ویژگی‌های غیرمتمرکز بودن را همیشه همراه خود دارد. روند دیجیتالی شدن دنیا به سرعت در حال طی شدن است و به وضوح می‌توانیم ببینیم که کارهای اداری و گوناگونی که روزگاری در روندی طاقت‌فرسا و طولانی دنبال می‌کردیم تا انجام شوند، امروزه به لطف دیجیتالی شدن دنیا در کسری از ثانیه انجام می‌شوند، پس می‌توان گفت که شبکه‌های غیرمتمرکز در آینده نه چندان دور به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی ما تبدیل خواهند شد.
سوالات متداول
1- شبکه غیرمتمرکز چیست؟
شبکه غیرمتمرکز به طور خلاصه به بستری گفته می‌شود که بدون نظارت و کنترل یک نهاد مرکزی یا ارگان دولتی فعالیت می‌کند و می‌تواند بر اساس نیازها و تصمیمات کاربرانش فعالیت کند. از مهم‌ترین مزایای این شبکه‌ها می‌توان به امنیت بسیار بالا، حفظ هویت دیجیتال کاربران، سرعت بالا، مقیاس‌پذیری خوب و انعطاف‌پذیری عالی اشاره کرد.
2- چرا غیرمتمرکز بودن یک شبکه بلاک‌چینی مهم است؟
اولین شبکه بلاک‌چینی بازار ارزهای دیجیتال یعنی بیت‌کوین یک شبکه غیرمتمرکز است و می‌توان گفت که غیرمتمرکز بودن به بخش اساسی و جداناپذیر بازار ارزهای دیجیتال تبدیل شده است. از طرفی دیگر، کاربران این بازار را به امنیت، سرعت و عدم کنترل توسط نهادهای دولتی می‌شناسند و به همین دلیل می‌توان گفت که غیرمتمرکز بودن یک شبکه بلاک‌چینی، بسیار مهم است.
3- آیا شبکه‌های غیرمتمرکز در دنیای واقعی نیز کاربرد دارند؟
بله. غیرمتمرکز بودن یک پلتفرم یا شبکه تنها محدود به فناوری بلاک‌چین و بازار ارزهای دیجیتال نمی‌شود و در دنیای واقعی در بخش‌های گوناگون نیز کاربرد دارد. پلتفرم‌های آنلاین بانکی، ارائه‌دهندگان وام آنلاین، پلتفرم‌های فروشگاهی آنلاین که امکان خرید اقساطی را برای کاربران فراهم می‌کنند، همه به نوعی غیرمتمرکز به حساب می‌آیند چرا که روند خرید قسطی یا دریافت وام را بر خلاف روش سنتی، ساده کرده‌اند. این نوع پلتفرم‌ها ممکن است کاملا غیرمتمرکز نباشند، اما به نوعی بر اساس این ایده به وجود آمده‌اند.
